گذشته صنعت چاپ در ایران

مقدمه :تاریخچه  صنعت چاپ در ایران به زمان عباس میرزا بر می‌گردد، او به میرزا زین العابدین تبریزی دستور یادگیری صنعت چاپ را داد. نخستین چاپخانه ایران در تبریز راه اندازی شد. نود سال پس از تأسیس اولین چاپخانه ، نوه حاج زین العابدین که به نام حاج آقا علمیه مشهور بود، از اروپا ماشین‌های چاپی خریداری کرد و از طریق مصر وارد استانبول و سپس آن‌ها را به تبریز آورد. او همراه با دستگاه‌های چاپ سنگی خود هشت تن از متخصصین صنعت چاپ را نیز از کشور آلمان برای نصب و آموزش این دستگاه‌ها به تبریز آورد. میرزا صالح شیرازی به عنوان اولین ناشر روزنامه در ایران، اولین دستگاه چاپ سنگی را با خود به ایران آورد. چاپ سنگی، تا چندین سال تنها روش چاپ در ایران بود. در اواخر دوره قاجار چاپ سربی نیز رواج پیدا کرد.

شروع صنعت چاپ کتاب در ایران

با تاسیس مدرسه دارالفنون‌ وضع‌ صنعت چاپ‌ در ایران‌ دگرگون شد. نیاز به‌ انتشار کتاب‌های‌ درسی‌، باعث شد که‌ در این‌ مدرسه‌ کارگاه‌ چاپ‌ آثار استادان‌ دارالفنون‌، کتب درسی‌ دانش‌آموزان و نیز تعدادی کتاب‌های‌ دیگر تاسیس شود. چاپخانه کوچک‌ دارالفنون‌ ظاهرا در ۱۲۶۸ و با نام‌ دارالطباعه خاصه علمیه مبارکه دارالفنون‌ تهران‌ و زیرنظر علیقلی‌ میرزا اعتضادالسلطنه‌ تشکیل‌ شد و تا ۱۳۰۰ دایر بود و شاید حدود ۴۰ عنوان‌ کتاب‌ درسی‌ در آن‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ باشد. اما چاپخانه‌ای دولتی‌، که‌ تحت‌ عناوین‌ مختلف‌ فعالیت‌ می‌کرد و به‌ چاپ‌ کتاب‌ و روزنامه‌ می‌پرداخت‌، در دوره ناصرالدین‌ شاه‌ تاسیس شد.

اولین کتاب چاپ شده در شهر تبریز ایران به چاپ رسید. به کوشش میرزا زین العابدین تبریزی که به نام پدر چاپ نیز شناخته می‌شود رساله جهادیه به چاپ رسید. در دوران نهضت مشروطه گرایش مردم به خواندن مطالب سیاسی و اجتماعی افزایش یافت و به دلیل وجود مسائل داغ روز، چاپ روزنامه ها گسترش یافت و همین باعث شد صنعت چاپ کتاب و روزنامه در ایران گسترش پیدا کند.

ورود صنعت چاپ تصویری

پیدایش صنعت چاپ تصویری در ایران، به زمان محمد شاه بر می‌گردد. کتاب لیلی و مجنون، نخستین کتاب‌ شناخته شده‌ای است که با چهار تصویر چاپ (مصور )شد. کتاب بعدی دیوان فضولی بغدادی است که، در سال ۱۲۶۴ با بیست تصویر به چاپ رسیده است. کتاب بعدی، روضه المجاهدین بود که با هشت تصویر چاپ و بعد از آن برخی از شماره‌های روزنامه‌های شرف و شرافت نیز، به صورت مصور چاپ شد. روزنامه وقایع اتفاقیه نیز، از شماره ۴۷۰ به بعد مصور و پس از آن چاپ مصور در دیگر روزنامه‌ها نیز متداول شد.

از سال ۱۳۵۷ به بعد دلایل زیر باعث رشد صنعت چاپ کتاب در ایران شد :

• افزایش‌ عنوان های کتاب‌ و نشریه‌
• برداشته‌ شدن‌ ممیزی‌، جز در دوره‌ هایی‌ کوتاه‌
• گسترش‌ آموزش‌ چاپ‌
• چاپ نشریه‌ های‌ تخصصی‌ در زمینه انتشار کتاب
• افزایش و تقویت‌ صنف‌ چاپ‌ و صنف‌ های‌ وابسته‌
• ورود تجهیزات‌ و تکنولوژی های جدید چاپ‌، به‌ ویژه‌ استفاده‌ از رایانه‌
• توسعه دانشگاه‌ ها و آموزش‌ عالی‌
• افزایش‌ جمعیت‌
• گسترش‌ نهضت‌ سواد آموزی‌

از گذشته چاپ چه چیزی باقی مانده است؟

موزه تاریخ چاپ در حقیقت  همان موزه چاپخانه مجلس شورای اسلامی است. ساختمان این موزه در سال ۱۳۱۶ به عنوان کتابخانه ملی ایران مورد استفاده قرار گرفت.

موزه چاپ و کتابت، چندین بخش دارد : پیشینه کتاب در ایران، آغاز چاپ در ایران، ماشین‌های چاپ، چاپخانه، چاپ عکس، صحافی و کتاب‌سازی و کتابت و چاپ در عصر دیجیتال و دوران معاصر که در دل هر یک از این بخش‌ها قدیمی‌ترین ماشین‌آلات مربوط به آن جای گرفته است. تاریخ نگاری این موزه از ۳ هزارسال قبل از میلاد آغاز و تا امروز ادامه پیدا می‌کند.

گردآوری شده توسط گروه صنعتی چاپیلون